نشست تخصصی بحران قره باغ(درگیری نظامی ارمنستان و آذربایجان) و ارتباط آن با امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در تاریخ یکشنبه 20 مهرماه توسط مرکز مطالعات راهبردی خلیج فارس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز با همکاری موسسه آینده پژوهی جهان اسلام به صورت مجازی برگزار گردید.

در این نشست خانم دکتر کولایی استاد دانشگاه تهران و رئیس مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی و آقای دکتر سید حمزه صفوی استادیار دانشگاه تهران و رئیس موسسه آینده پژوهی جهان اسلام به عنوان سخنران و آقای امین صادقی بکیانی دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه شیراز از مرکز مطالعات راهبردی خلیج فارس نیز به عنوان دبیر نشست حضور داشتند.

در ابتدای نشست دبیر جلسه آقای امین صادقی بکیانی از بازفعال شدن بحران قره باغ مابین ارمنستان و آذربایجان با این اهمیت که در محیط راهبردی شمال غرب کشور و به واسطه همسایگی با ما به عنوان به یک همبود  امنیتی این مهم رخ داده و بر منافع و امنیت ملی ما در دو بعد سخت افزاری و نرم افزاری تأثیر دارد، طرح بحث را آغاز کرد و دلیل برگزاری نشست بحران قره باغ را بررسی ابعاد سیاسی، امنیتی، اقتصادی بحران مذکور با سخنرانی این دو استاد گروه مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران عنوان کردند.

سخنران اول نشست جناب آقای دکتر صفوی که ابعاد سیاسی- امنیتی بحران قره باغ را تشریح می کردند، آسیب شناسی ای از نوع نگاه و رویکرد جمهوری اسلامی ایران نسبت به منطقه قفقاز جنوبی(شامل کشورهای: ارمنستان، آذربایجان و گرجستان) و اینکه نگاه های عمیق و راهبردی کمتر داشته ایم و بیشتر بر اساس روابط شخصی روسای جمهور وقت کشور با روسای کشورهای ارمنستان و آذربایجان بوده است، ارائه داد.

دکتر صفوی با بیان اینکه ترک های ترکیه به سلاجقه بر می گردند و ترک های آذربایجان ریشه آریایی دارند از تلاش های ترکیه برای نفوذ در این منطقه و حضور نظامی این کشور در 16 کشور دیگر گفت: براساس شواهد و اخبار، ترکیه از قبل با آذربایجان هماهنگ بوده و حتی قصد تهاجم نظامی نیز تا حد زیادی برنامه ریزی شده بوده است. در مقابل ارمنستان هم از گذشته از حمایت بی دریغ روسیه برخوردار بوده است.

ایشان در بعد اهمیت سخت افزارهای نظامی اشاره داشتند که این جنگ بازار فروش مناسبی برای رژیم صهیونیستی و ترکیه فراهم نمود تا تسلیحات و پهپاد های خود را هم به فروش برسانند و هم به صورت عملیاتی امتحان کنند تا به سنجش میزان موفقیت کارکرد آنها دست یابند. همچنین دکتر صفوی درخصوص رویکرد سیاسی آذربایجان نسبت به جمهوری اسلامی ایران بیان داشتند: آذربایجان در مورد ایران هوشمندانه عمل نکرده و علاوه بر آن سه حساسیت افکار عمومی بین الملل، اهمیت منطقه برای روسیه و تلاش های توسعه طلبانه ترکیه را لحاظ نکرده و همین امر موجبات نگرانی ایران از جانب آذربایجان را فراهم نموده است. حتی در مطبوعات آذربایجان ایران ستیزی غیرمنطقی ای را دامن می زنند. مناسب ترین رویکرد از جانب آذربایجان به عنوان راه حل این می باشد که ایران از جانب بازیگران خارجی یعنی آمریکا و رژیم صهیونیستی در آذربایجان احساس امنیت داشته باشد، یعنی اینکه آذربایجان به میدان کنشگری علیه ایران تبدیل نشود.

استادیار دانشگاه تهران به میراث دولت سازی در این منطقه اشاره کرد و ریشه مسأله را امری سرزمینی و مرتبط با زمان گورباچف دانست و درخصوص جایگاه و نقش ایران در این مسأله و بحران عنوان داشت: نقش ایران در کنار دیگر بازیگران در این منطقه باید تحلیل و تفسیر شود و یکی از بازیگران فعال روسیه می باشد که به صورت گسترده و متنوع در این منطقه و بحران قره باغ علایق و منافع امنیتی دارد و به راحتی حاضر نیست که دیگر کشورها و حتی ایران نقش فعالی داشته باشند. مصداق تاریخی آن نقش مرحوم آیت الله هاشمی در آتش‌بسی که به ابتکار ایران در منطقه قره‌باغ، [میان جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان] برقرار شده بود، می باشد که اجازه داده نشد که ادامه داشته باشد و ارمنسان مجددا به آذربایجان حمله کرد.

در ادامه رئیس موسسه آینده پژوهی جهان اسلام اظهار داشتند: اینکه ما به صورت جدی منافع اقتصادی مان را در منطقه قفقاز پی گیری نکرده ایم دیگر منافع ما هم به خطر افتاده است. در شرایط کنونی بهترین راهکار حصول توافق در مذاکراتی چهارجانبه با شرکت نمایندگان روسیه، ایران، آذربایجان و ارمنستان می باشد.. همچنین ایران در ارمنستان و نسبت به این کشور نقش تعیین کننده ای دارد و تنها گلوگاه تنفسی و راه دسترسی این کشور، از مسیر ایران می باشد.

دکتر الهه کولایی به عنوان سخنران بعدی این نشست عنوان کردند: سیاست جمهوری اسلامی ایران در مورد این درگیری نظامی باید بسیار مدبرانه و هوشمندانه باشد؛ چرا که مسأله جنگ ارمنی ها و آذری ها بر سر منطقه خودمختار قره باغ کوهستانی هر چند منازعه میان دو کشور است، اما این جنگ از همان ابتدا و بعد از فروپاشی شوروی ابعاد منطقه ای و فرامنطقه ای پیدا کرده است. برخی کشورها منافع کوتاه مدت خود را به منافع مردم و منافع راهبردی کشورهای منطقه ترجیح می دهند. این مسأله می تواند دست قدرت های خارجی را در منطقه بازتر و مسیر مداخله آنها را هموارتر سازد. در چنین شرایطی با منافع ایران سازگار نیست که در کنار یکی از دو طرف درگیری قرار گیرد.

خانم دکتر کولایی با اشاره به تجربه همکاری ایران و روسیه در سوریه و تجربه ای که باید از آن همکاری داشته باشیم اظهار داشتند: ایران از سال 1371 تا به امروز متوجه وزن و اهمیت روسیه در این منطقه شده و در بازیگری خود این مهم را لحاظ می کند. روس ها خیلی خوب می توانند از طرفیت ما استفاده کنند و این کار را هم کرده و می کنند. همچنین در کنار آن باید روابط روسیه با اسرائیل را هم مد نظر قرار دهیم.

ایشان درخصوص نقش ترکیه در این بحران اذعان داشتند: اردوغان از سیاست «تنش صفر با همسایگان» در دوره احمد داود اوغلو به گسترش مشی نوعثمانی گرایی بیشتر توجه کرده است که آثار آن را در سوریه و عراق شاهد بودیم. هر چند این سیاست آسیب های زیادی به این کشور وارد کرد، اما ترکیه همچنان در پیگیری این سیاست تغییر ایجاد نکرده است. بر همین اساس می بینیم دولت ترکیه بر پایه گرایش های قوم گرایانه سیاست های خود را در منطقه دنبال می کند. بر همین اساس روابط با جمهوری آذربایجان بسیار قابل توجه می باشد. البته ترکیه همزمان روابط با بازیگران دیگر را هم برای تعادل بخشی به سیاست خارجی خود در نظر دارد. البته باید اشاره داشت وضعیت «نه جنگ و نه صلح» در منطقه قره باغ مابین ارمنستان و آذربایجان شرایط مناسبی برای ورود ترکیه به این تنش و بهره برداری از آن فراهم کرده است.

دکتر کولایی با اشاره به اهمیت اقتصادی و اقتصاد انرژی در منطقه قفقاز اظهار داشتند: ترکیه در تنظیم روابط با آذربایجان فضای اقتصادی را نادیده نمی گیرد و حتی علایق اقتصادی ای در ارمنستان برای خود تعریف کرده است. مسأله انرژی و انتقال انرژی به ترکیه و اروپا برای بازیگران فعال در بحران قره باغ محل مناقشه بوده و ریشه ی خیلی از تحولات این منطقه به انرژی بر می گردد. روس ها تلاش دارند تا نقش ایران در زمینه انتقال انرژی را محدود کند به همین دلیل ایران باید در تنظیم رفتار خود علاوه بر لحاظ ابعاد امنیتی از جنس سخت افزاری بحران قره باغ، دیگر لایه ها و پیچیدگی های مسأله را همچون ترکیه و روسیه مدنظر قرار دهد.

رئیس مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی تلاش ایران برای پایان دادن به نزاع ارمنستان و جمهوری آذربایجان را در تعامل سازنده با همه بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای و نه تنها روسیه و ترکیه بلکه اروپا و امریکا نیز می داند. در چنین شرایطی است که ایران می تواند از ظرفیت خود در منطقه استفاده کند و منافع خود را تأمین کند، کاری که تاکنون انجام نداده است.