پیش نشست نخستین همایش بین المللی دیپلماسی زیارت توسط معاونت پژوهشی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز با همکاری پژوهشکده حج و زیارت و موسسه تحقیقات بین المللی ابرار معاصر به صورت مجازی برگزار گردید. ابتدای این نشست دکتر ابراهیم عباسی ریاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی ضمن خیرمقدم خدمت میهمانان و دانشجویان حاضر در این نشست بر اهمیت و جایگاه علمی دانشگاه شیراز با برخورداری بیش از 500 عضو هیأت علمی و نقشی که می تواند در زمینه علمی و دانشی ارتقای دیپلماسی زیارت داشته باشد تاکید ورزیدند .

دکتر هادی صادقی اول عضو هیأت علمی بخش علوم سیاسی دانشگاه شیراز در سخنانی در رابطه با «دیپلماسی زیارت و ارتقای اخلاق سیاسی شهروندان» عنوان داشتند: اخلاق یکی از مولفه های اساسی حیات بشری است و بر همین اساس در متون مختلف فکری، دینی و علمی به آن استناد شده است. مثلا در مهم ترین نص مسلمانان یعنی قرآن هم صفات خالق و هم صفات مخلوق با التزامی اخلاقی مورد تاکید قرار گرفته است. مثلا زمانی که از رحمان و رحیم بودن خالق سخن به میان می آید و یا بر طهارت نفس و جسم و نیز انفاق و پرهیز از اسراف برای مخلوق در آیات قرآنی تاکید می شود، همگی التزامی اخلاقی را در بر می گیرد. بر همین اساس ما دو نوع اخلاق فردی و اجتماعی را می توانیم مورد اشاره قرار دهیم و بر مبنای این دو نوع اخلاق، شاید بتوان اخلاق سیاسی را اینگونه معنا کرد که به لحاظ اخلاق فردی، انسان با معادله وجدان شخصی به مناسبات سیاست و اجتماع بنگرد و به لحاظ اخلاق اجتماعی، خود را مقید به قانون، عرف و شرع ضابطه مند اجتماعی و سیاسی بداند.

ایشان همچنین اظهار داشتند: بر همین اساس دیپلماسی زیارت به طرف مختلف می تواند نقش مهمی در ارتقای اخلاق سیاسی مسلمانان خاورمیانه داشته باشد. به طوری که مثلا در اولین مورد، می تواند با همنشینی و تعامل زائران مسبب گفتمان دین مدنی به جای دین داری متعصبانه وافراط گرا شود. همچنانکه پیامبر اسلام در بدو ورود به مدینه با انعقاد عقد اخوت و صحیفه النبی یا منشور مدینه، درصدد نهادینه نمودن نوعی دین مدنی در بین مسلمانان بودند تا تفسیر آیه «انما المومنون اخوه» را معنامند بنمایند.

در ادامه دکتر صادقی اول بیان داشتند: از دیگر تاثیرات دیپلماسی زیارت بر اخلاق سیاسی مسلمانان غرب آسیا، امکان سنجی تحقق نوعی فرهنگ سیاسی مدنی و یا دموکراتیک از طریق دیپلماسی زیارت است. در واقع امروزه مشکل اساسی جهان اسلام، فقدان تعامل شایسته مسلمانان است و پیش فرض مهم رسیدن به دموکراسی و مردمسالاری دینی در منطقه خاورمیانه، افزایش گفتگوهای مسلمان بویژه در خلال زیارت و یا با ابزار زیارت و خصوصا در بین نخبگان جهان اسلام است.

عضو هیات علمی دانشگاه شیراز در ادامه از تأثیر دیپلماسی زیارت بر ارتقای مولفه های اخلاق شهروندی گفتند که می تواند تاثیرات مثبتی بر جای بگذارد. به این معنا که اگر بپذیریم در منطقه خاورمیانه، ما نیازمند اخلاق شهروندی هستیم تا جلوی استبداد رژیم های دیکتاتوری در منطقه مسدود شود یا حداقل کمرنگ شود، این مهم نیازمند همنشینی مسلمانان منطقه از طرق مختلف مثل دیپلماسی زیارت است.همچنان که دیپلماسی زیارت می تواند زمینه های تقریب مذاهب اسلامی را فراهم نماید؛ البته اگر بپذیریم مناسک حج می تواند از بعد فردی خارج شده و بعد اجتماعی به خود بگیرد. در مجموع دیپلماسی زیارت می تواند مسبب تبلیغ صلح آمیز دین شده، مسلمانان را با آداب فرهنگی و فکری همدیگر آشنا سازد و مسبب آشنایی بهینه تر مسلمانان با ارزش ها و حقوق یکدیگر شود و همه اینها، زمینه های ارتقای اخلاق سیاسی می تواند باشد و لذا ضرورت دارد از ظرفیت های مختلف سیاسی، اجتماعی و حقوقی در تقویت دیپلماسی زیارت استفاده شود.

دیگر سخنران این نشست دکتر حجت مبین رئیس بخش حقوق خصوصی و اسلامی دانشکده حقوق و علوم سیاسی سخنانشان را در محور«چالش­های حقوقی مسئولیت مدنی دولت میزبان در گردشگری زیارت» ایراد داشتند. دکتر مبین اظهار داشتند: سفرهای زیارتی در سطح بین المللی می­تواند با مخاطراتی برای زائرین همراه باشد؛ بروز حوادث مختلف برای زائرین سبب شده است که بررسی تعهدات دولت میزبان در قبال امنیت و سلامت زائرین و مسئولیت­های ناشی از خسارات وارده به ایشان از اهمیت ویژه­ای برخوردار باشد. از جهت حقوقی، مسئولیت مدنی دولت میزبان با چالش­های مختلفی همراه است؛ این چالش­ها از یک سو به پیچیدگی مفهوم و ارکان مسئولیت مدنی باز می­گردد و از سوی دیگر گردشگری زیارت با مسائل ویژه­ای دست به گریبان است که از جمله این مسائل می­توان به تنوع حوادث و اسباب موجد مسئولیت (بلایای طبیعی، تقصیر اشخاص، تقصیر دولت، عدم نظارت دولت، حوادث تروریستی، کوتاهی در ارائه خدمات و ...)، تبیین نقش دولت در کنار سایر اسباب موجد خسارت، تنوع زیان دیدگان، تعیین مرجع صالح برای اقامه دعوی خسارت در سطح داخلی و بین المللی، جنبه­های بین المللی موضوع، ملاحظات سیاسی، تعیین ماهیت قراردادی و یا خارج از قراردادی مسئولیت دولت و ... اشاره نمود.

هر چند که در حال حاضر به استناد به برخی اسناد بین المللی، اصول و قواعد حاکم بر حقوق بین الملل، طرح مسئولیت مدنی دولت مصوب کمیسیون حقوق بین الملل سازمان ملل متحد، معاهدات دوجانبه بین دولت­ها و برخی قواعد فقهی و حقوقی حاکم بر مسئولیت مدنی، می­توان مسئولیت مدنی دولت میزبان را تا حدودی توجیه نمود، لیکن در این خصوص نارسایی­های جدی وجود دارد. از این رو پیشنهاد می­شود، جمهوری اسلامی ایران در راستای دیپلماسی فعال در حوزه زیارت، به عنوان یکی از مهم­ترین کشورهای اسلامی که خود به عنوان یکی از دولت­های میزبان در گردشگری زیارت نیز شناخته می­شود، در جهت تدوین و ارائه یک معاهده بین المللی به منظور تبیین مسئولیت مدنی دولت میزبان در گردشگری زیارت اقدام نماید. معاهده­ای که بر اساس آن، اصل کلی مسئولیت مدنی دولت میزبان در مقابل زائرین پذیرفته شده و مقرراتی در راستای تعیین نحوه مطالبه خسارت، اقامه دعوی، مرجع صالح و ... در آن پیش بینی گردد. مضافاً اینکه ایجاد یک صندوق بیمه بین المللی در سازمان همکاری اسلامی به منظور جبران خسارات وارده در حوزه گردشگری زیارت، می­تواند راهگشا باشد.

سخنران پایانی این نشست دکتر محمدعلی هاشمی استادیار بخش حقوق خصوصی دانشگاه شیراز بودند که اشاره داشتند دیپلماسی یک امر فازی و نسبی می باشد و دیپلماسی امروز ما دارای اوتیسم معرفتی و کنشی می باشد و بروندادی که انتظار بوده نداشتیم به همین دلیل نیاز به بازخوانی دیپلماسی موجود و ارتقای آن می باشد. آموزه حج و مسأله ارتقای دیپلماسی صرفا به معنای دیپلماسی دینی محدود نمی باشد و برای حل این اوتیسم دیپلماسی باید از همه ی ظرفیت ها استفاده کنیم. از جمله محورهایی که ایشان در این خصوص توضیحاتی ارائه دادند می توان به: 1- کنفرانس سالانه حج و لزوم بازاندیشی و ارتقای در دیپیلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در فضایی چندملیتی و چند فرهنگی، 2- برنامه اقدام مشترک صلح حدیبیه و دیپلماسی مذاکره چند ساعته با محوریت روادید حج، 3- آموزه های حج و دیپلماسی برای صلح جهانی، 4-دیپلماسی حقوق بشری حج و 5- آموزه های حج و لزوم توجه به دیپلماسی محیط زیستی اشاره داشت.